جامعه شناسی چیست؟

قبل از تلاش برای تعریف اینکه جامعه شناسی چیست، بهتر است ابتدا به مفاهیم رایج این رشته نگاهی بیاندازیم. همانطور که ممکن است در مورد سایر علوم نیز صادق باشد، تصور مردم و عوام از جامعه شناسی اغلب نادرست است. اگرچه بسیاری ممکن است به درستی و در مجموع حدس بزنند که جامعه شناسی در ارتباط با مردم است، برخی فکر می کنند که جامعه شناسی در رابطه با «کمک به بدبختان و انجام کارهای رفاهی است، در حالی که عده ای هم فکر می کنند جامعه شناسی همان سوسیالیسم است و وسیله ای برای آوردن انقلاب به مدارس و دانشکده های ما است» (Nobbs et al., 1978, p. 1)

تعریف جامعه شناسی

اولین دانشمند علوم اجتماعی که از اصطلاح جامعه شناسی استفاده کرد، یک فرانسوی به نام آگوست کنت (Auguste Comte) بود که بین سال های 1798-1857 زندگی می کرد. همانطور که کنت ابداع کرد، اصطلاح جامعه شناسی ترکیبی از دو کلمه است. بخش اول این اصطلاح یک کلمه لاتین socius است که ممکن است به معنای جامعه، انجمن، با هم بودن یا همراهی باشد. کلمه دیگر، لوگوس، ریشه یونانی دارد. در لغت به معنای صحبت کردن یا حرف زدن است. هرچند این اصطلاح به طور کلی به عنوان مطالعه یا علم استنباط می شود (Indrani, 1998). بنابراین، تعریف لغوی و ریشه‌شناختی جامعه‌شناسی این است: کلام یا صحبت درباره جامعه است. در اینجا تعریف ساده آن همان مطالعه جامعه و فرهنگ است.

اگرچه اصطلاح «جامعه شناسی» برای اولین بار توسط فیلسوف اجتماعی فرانسوی آگوست کنت به کار رفت، این رشته توسط نظریه پردازانی مانند امیل دورکیم، کارل مارکس و ماکس وبر بطور استوارتر پایه گذاری شد (Nobbs et al., 1978).

قبل از اینکه ادامه دهیم، توجه داشته باشیم که مفاهیم «جامعه و فرهنگ» در جامعه شناسی نقش محوری دارند. در حالی که هر کدام از مفاهیم در ادامه با جزئیات مورد بررسی قرار می گیرد، مرور مختصر به نظر می رسد در اینجا برای کمک به دانشجویان در تمایز بین این دو مفهوم مهم مناسب باشد. جامعه (اجتماع) عموماً به جهان اجتماعی با تمام ساختارها، نهادها، سازمان‌ها و مانند اینها و به طور خاص به گروهی از مردم که در نوعی قلمرو معین زندگی می‌کنند و شیوه زندگی مشترکی دارند؛ اطلاق می شود. این شیوه زندگی مشترک که بین گروهی از مردم مشترک است، فرهنگ نامیده می شود (Stockard, 1997).

جامعه شناسی چه چیزی را مطالعه می کند؟

حال با مباحث تعریفی می پردازیم، مهم است که علاوه بر این تعریف ریشه‌شناختی واژه، تعاریف ماهوی دیگری نیز داشته باشیم. بنابراین، جامعه شناسی را می توان به طور کلی به عنوان یک علم اجتماعی تعریف کرد که به مطالعه انواع پدیده هایی مانند موارد زیر می پردازد:

ساختار و عملکرد جامعه به عنوان یک سیستم
ماهیت، پیچیدگی و محتوای رفتار اجتماعی انسان
مبانی زندگی اجتماعی انسان
تعامل انسان با محیط بیرونی خود
تعاملات اجتماعی به عنوان عنصر لاینفک برای تکامل انسان
چگونه دنیای اجتماعی بر ما تأثیر می گذارد و مانند اینها.

تعریف رسمی تر جامعه شناسی ممکن است این باشد که: جامعه شناسی یک علم اجتماعی است که فرآیندها و الگوهای تعامل فردی و گروهی انسان ها، اشکال سازماندهی گروه های اجتماعی، روابط بین آنها و تأثیر گروه بر رفتار فردی و بالعکس و تعامل بین یک گروه اجتماعی با گروه های دیگر را مطالعه می کند (Team of Experts, 2000).

جامعه شناسی مطالعه علمی جامعه است که به مطالعه روابط اجتماعی بین افراد در زمینه گروهی علاقمند است. جامعه شناسی به چگونگی تعامل ما به عنوان انسان با یکدیگر (الگوی تعامل اجتماعی)، قوانین و اصول حاکم بر روابط و تعاملات اجتماعی، تأثیر جهان اجتماعی بر افراد و بالعکس علاقمند است (همان منبع). جامعه شناسی به یک موضوع قابل مشاهده واقعی می پردازد، به تحقیقات تجربی وابسته است و شامل تلاش برای تدوین نظریه ها و تعمیم هایی است که به واقعیت های زندگی ما معنا می بخشد (Giddens, 1996).

سوروکا (Soroka) (1994، ص34) با توجه به ماهیت اکتشافی و آشکار علم بیان می کند که «جامعه شناسی یک علم بیهوده است، بدین معنی که به دنبال سطوحی از واقعیت غیر از آنچه در تفاسیر رسمی از جامعه و تبیین عقل سلیم مردم از جهان اجتماعی ارائه شده است، می گردد. جامعه شناسان به درک آنچه که هست علاقمند هستند و قضاوت ارزشی نمی کنند» (Soroka & Bryjak, 1994).

برگرفته از کتاب درآمدی بر جامعه شناسی پرستاری از منابع واحد درسی انسان شناسی/جامعه شناسی در پرستاری.

منابع

Giddens, A. (1996). Sociology (6th Edition ed.). Macmillan.
Indrani, T. (1998). Textbook of Sociology for Nurses. Jaypee Brothers.
Nobbs, J., Bob, H., & Margaret, F. (1978). Sociology. Macmillan Education.
Soroka, M., & Bryjak, G. J. (1994). Sociology: Cultural Diversity in a Changing World. Allyn and Bacon.
Stockard, J. (1997). Sociology: Discovering Society. Wadsworth Publishing Company.
Team of Experts. (2000). Advanced Learner’s Dictionary of Sociology. Animol Publications.